اندیمشک دارای بیش از 230 هزار هکتار زمین است و 229 هزار هکتار آن آبی و هزار هکتار آن دیمی هستند. فراوردهای کشاورزی اندیمشک گندم، ذرت، چغندر، کنجد، ماش، لوبیا، سیب زمینی، گوجه، سبزی و دیگر فراوردهای کشاورزی می باشد. سه رودخانه در خاور اندیمشک جاری است. رودخانه کرخه در فاصله 22 کیلومتری غرب شهر، که سد کرخه برروی آن ساخته شده، رودخانه سزار (سددز) که در فاصله 20 کیلومتری شمال شرقی اندیمشک که سد دز را برروی آن ساخته اند و رودخانه فصلی بالارود که در جهت شمال غربی به فاصله 3 کیلومتری نزدیک به خود شهر جاری است که با ساخته شدن سد بالا رود در سرچشمه ها و تلاقی های آن رودخانه بالارود نیز بصورت دایم در شهر اندیمشک جریان پیدا خواهد کرد. بلندای شهر اندیمشک از سطح دریا 85 تا 150 متر است که در قسمت های شمالی تر این بلندی ها افزایش پیدا می کند.

دشت و دمن های اندیمشک در فصل بهار سرشار از سبزی، باغ و بوستان، گندمزار و گلهای رنگارنگ سرخ و شقایق، بنفشه، زنبق، سوسن و نرگس؛ که نوازشگر چشمها، دل ها و اندیشه های هر بیننده ای است.

یافته ها و نشانه های زندگی مردمان پیش از تاریخ، دوران پارینه سنگی، میانه سنگی، نوسنگی و سپس کوچ نشینی و روستانشینی نخستین و آغاز دوران تاریخی و شهرنشینی عیلامی ها 5000 تا 3000 سال پیش نمایانگر و بیانگر پیشینه بسیار کهن این سرزمین است. یافته های زندگی غارنشینی 20000 ساله در کوه تنگوان، یافته های اردوگاه روستایی یا کوچ نشینی 8000 ساله در تپه توله ای یافته های زندگی شهری و روستایی 5000 تا 3000 ساله دوره عیلامی ها در شمال دشت سوزیانا (اندیمشک امروزی در شمال خوزستان) تپه های تاریخی عیلامی و پارتی سنجر، شهر و ایوان کرخه (پای پل کرخه) در بخش مرکزی شهرستان اندیمشک، زیستگاهها و گذرگاههای قوم کاسیان (از اقوام هند و اروپایی کهن زاگرس) در دره ها و کوهستانهای بالا گریوه بخش الوار در شمال اندیمشک و سپس دوره هخامنشیان پارسی و ورود آنان به خوزستان و این مناطق و ساخت راه شاهی و گذرگاهی از خوزستان به سرزمین کاسیان زاگرس (لرستان)، ساخت اردوگاه اسیران یونانی بنام اری ترین یا اردریکا (محل کنونی دهستان قیلاب)

در همسایگی کاسیان زاگرس و ساخت دژها، دیدبانی های بین راهی، همچنین یافت آثار سلوکیان یونانی و اشکانیان پارتی در تپه سنجر، ایوان و شهر کرخه، شهر لور و سپس روی کار آمدن ساسانیان پارسی و آغاز دوران طلایی تاریخ اندیمشک باستان بدست شاهنشاهی ساسانیان پارسی، که بیش از پیش در ساخت و ساز و آبادانی، اقتصادی، سیاسی و نظامی آن کوشش کرده اند. بارزترین آثار دوران ساسانیان؛ شهر اندامش (اندیمشک)، پل ساسانی بالارود شمالی، شهر و پل چین زال و سازماندهی و گسترش و درخشش شهرهای لور شهر و ایوان کرخه (پای پل) و راه شاهی را می توان نام برد.

پیرامون نام اندیمشک و فلسفه نامگذاری آن خوب است بدانید که نام اندامش یا اندیمشک یک واژه پهلوی پارسی به شمار می رود که نخستین بار در تاریخ، از طریق متون ارمنی و سُریانی بدست آمده. استخری جغرافی دان سده چهارم هجری (برابر با سده دهم میلادی) در کتاب مسالک و ممالک از این شهر باستانی بنام اندامش یاد کرده و فاصله شهر اندامش تا شهر لور را دو فرسنگ (12 کیلومتر) و فاصله پل اندامش تا جندی شاپور را نیز دو فرسنگ نوشته است.

ابن حوقل نیز که در سده چهارم هجری می زیسته و بیشتر نوشته هایش را از استخری ربوده؛[۱] . در کتاب صورت الارض به شهر اندامش اشاره نموده، پس از او حمدالله مستوفی مورخ نیمه سده هشتم هجری (برابر با سده سیزدهم میلادی) در کتاب نزهت القلوب نام این شهر را اندامش و اندیمشک نوشته است .

بهرسان، نام اندیمشک برگرفته از نام باستانی اندامش یا اندیمشک است که در روزگار ساسانیان همزمان با پادشاهی شاپور یکم ساسانی در کناره های خاوری و باختری رود دز؛ شهر کوچکی بنا گردید که آنرا اندامش خوانده اند و پل ساسانی که به دست اسیران رومی ساخته شده بود را نخست پل رومی و سپس پل اندامش گفته اند. درواقع نام پل و کناره های رود دز، اندامش یا اندیمشک نام داشته است که فاصله شهر و پل اندامش تا شهر بزرگ جندی شاپور دو فرسنگ (دوازده کیلومتر) بوده و بطور مستقیم با جندی شاپور در ارتباط و تحت نظر آنجا اداره می شد. از سویی دیگر، پژوهشگران بر این باورند که اندامش یا اندیمشک نام زندانی بوده که جایگاه زندانیان سیاسی دوران ساسانی به شمار رفته است و حتی نام بردن از نام این شهر نیز جُرم محسوب می شد. شاید همین دستور سبب روشن شدن فلسفه نام اندیمشک باشد. از این رو نگارنده بر این پندارم که اندامش واژه ای سیاسی یا نظامی است که ریشه آنرا باید در زبان پهلوی پارسی ساسانی جستجو کرد که آثار ویرانه های شهر اندامش یا اندیمشک

یا زندان آن هنوز در جایگاه کنونی پادگان تیپ 2 زرهی و پایگاه چهارم شکاری (اتوبان بین دزفول – اندیمشک) در زیر خاک و ساختمان اداری و سازمانی پادگان و پایگاه پنهان مانده است. یکی از پژوهشگران که در سال 1323 خود از محل باستانی و آثار موجود یافته شده در پایگاه (اتوبان بین دزفول و اندیمشک) دیدن کرده چنین نوشته است: زمانی که مترجم مهندسین آمریکایی بودم. آمریکائیها در حوالی تپه چرمه برای ارتش شروع به ساختمان سازی نمودند، معمولاً پی ساختمانها را نیم متر می کندند و غالباً در همین عمیق کم اشیایی سفالی دیده می شد. منجمله یک دیزی فلزی یافتیم پر از استخوان که معمولاً قاپ بازها از آن استفاده می کنند. گاهی مقدار خاکستر دیده می شد، همچنین در مقابل در ورودی بیمارستان چاهی دیدیم به عمق 183 متر در بالای تپه چرمه به زیرزمینی وسیع برخوردیم که می گفتند گنجایش دو هزار نفر را دارد. بنابراین نگارنده بر این پندارم که محل شهر اندامش و زندان آنرا باید در همین مکان جستجو کنیم.

از سده هشتم هجری (برابر با سده سیزدهم میلادی) تا سده دوازدهم خورشیدی برابر با (سده هجدهم میلادی) دیگر نامی از اندیمشک به میان نمی آید تا اینکه در سال 1220 ه.ق (1178 هجری خورشیدی) که ناصرالدین شاه قاجار پسر خود محمدعلی میرزا قاجار به حاج صالح خان مکری، بیگلربیگی و حاکم شهرهای شوشتر و دزفول دستور داد برای جلوگیری از یورش لرها به دزفول و اطراف آن، در کنار خرابه های شهر باستانی لور قلعه ای برای دیده بانی و نگهبانی منطقه بنا نماید. از اینرو با ساخت این قلعه، آنرا قلعه صالح نام نهادند. آب قلعه به وسیله قنات

از چشمه ای بنام کزرمی کوه تنگوان به قلعه می رسید و سبب آبادانی این منطقه و اطراف قلعه شده بود از آن زمان به بعد منطقه را صالح آباد می گفتند. قلعه صالح آباد و قنات آن بین سالهای 1280 تا 1250 خورشیدی به دست اشرار لرهای منطقه ویران گردید. اندکی بعد، از اواخر سده سیزدهم خورشیدی تیره ایی از لرهای لرستان

در فاصله چند کیلومتری غرب ویرانه های قلعه صالح آباد وارد شدند و آنرا نشیمنگاه عشایری و روستایی خود قرار دادند که بتدریج روستا و دهستان صالح آباد نام گرفت. بیشتر مردم صالح آباد در سیاه چادر یا کَپَر زندگی می کردند که با روی کار آمدن رضا شاه پهلوی در سال 1304 خورشیدی، خانه های گِلی، جای سیاه چادرها و کَپَرها را گرفت. دو سال بعد یعنی در چهارشنبه 23/7/1306 خورشیدی برای نخستین بار در تاریخ ایران ساختمان سازی خط راه آهن توسط کمپانی های کروپ آلمان، کام ساکسنز یونان و یولن ایتالیا آغاز شد. در سال 1314 خورشیدی و هنگام مسافرت رضاشاه به ایستگاه راه آهن صالح آباد و پی گیری فرهنگستان زبان فارسی، روستا و ایستگاه صالح آباد به نام باستانی اش اندیمشک تغییر نام پیدا کرد. و این ایستگاه و روستا را اندیمشک نام گذارند. سرانجام با پایان کار ده ساله تونل ها در روز دوشنبه 24/2/1317 یا پنج شنبه 3/6/1317 خط راه آهن ناحیه لرستان به مرکزیت

ایستگاه اندیمشک همزمان با گشایش خط راه آهن سراسری گشایش یافت، ناحیه راه آهن لرستان و ایستگاه آن اندیمشک به دلیل موقعیت بسیار بالای جغرافیایی و استراتژیکی از نظر اقتصادی، نظامی، اجتماعی و سیاسی بسیار مهم بوده است. بطوریکه در دوران جنگ جهانی دوم به دلیل ارتباط و پشتیبانی و هواداری ایرانی ها از آلمانی ها قوای متفقین یعنی کشورهای انگلیس، آمریکا، فرانسه و مزدوران هندیِ انگلیس در سال 1320 خورشیدی برای کمک رسانی به متفق خود روسیه و برای مقابله جنگی با آلمانی ها به زور وارد خاک ایران شدند و با استفاده از خط راه آهن سراسری ایران بویژه راه آهن ناحیه لرستان و ایستگاه اندیمشک، جنگ افزار و نیروی نظامی خود را به روسیه می فرستادند.

نیروهای متفقین (آمریکا، انگلیس، فرانسه) یک رشته ده کیلومتری از خط آهن ایستگاه راه آهن اندیمشک به تپه چرمه (جایگاه – پایگاه چهارم شکاری و تیپ 2 زرهی امروزی) ایجاد کردند و کارخانه های فشنگ سازی و لاستیک سازی، ساختمان های اداری، انبار و زاغه های مهمات و اسلحه های جنگی زیادی را برای مقابله آلمانی ها در همانجا دایر کردند، که پس از پایان جنگ جهانی دوم در سال 1945 میلادی برابر با 1324 خورشیدی این زاغه ها، انبارها و ساختمانهای نظامی در اختیار ارتش شاهنشاهی ایران قرار گرفت که ساختمانهای اداری، سازمانی و نظامی پایگاه هوایی چهارم شکاری و پادگان تیپ 2 زرهی در آن ساخت و ساز شده و به همین نامها ماندگار هستند.به تدریج با آغاز ساختمان سازی در اطراف آن ،

اندیمشک رو به گسترش نهاد . با شدت گرفتن چنگ جهانی دوم و اشغال ایران ، اندیمشک و راه آهن آن نیز به اشغال نظامی متفقین درآمده و به پایگاهی مهم برای نیروهای نظامی آمریکا بدل گردید که ابتداآذوقه و مهمات از بندر خرمشهر وارد و از طریق راه آهن اندیمشک به شمال ایران و از آنجا نیز به نیروی‌های محاصره شده روسی رسانده می‌شد . شرکت جنرال موتورز آمریکا نیز در همین زمان شعبه‌ای از کارخانه اتومبیل سازی نظامی

خود را در این شهر تأسیس نمود . در دوره پهلوی دوم با ورود شرکت‌های متعدد داخلی و خارجی

، اندیمشک به شهری صنعتی بدل گشت و بدین ترتیب میزبان هزاران نفر از پزشکان ، مهندسان ، کارمندان و کارگران داخلی و خارجی گردید . 

نویسنده : علی سرابی یاقوند